تلاش برای احیای بازار تاریخی فرش در مشهد

محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ حدود چهل‌پنجاه سال پس از تخریب بازار بزرگ مشهد و تبدیل شدن آن به دو تکه بازار سرشور و بازار فرش به‌دلیل ساخت خیابان خسروی‌نو و اجرای طرح‌های نوسازی اطراف حرم مطهر رضوی و پس از کش‌وقوس‌های فراوان و درحالی‌که آتش‌نشانی بار‌ها اعلام کرده بود بازار فرش ناایمن است و خطر تخریبِ سقف و آتش‌سوزی آن را تهدید می‌کند، اداره‌کل میراث‌فرهنگی و شهرداری با هم به توافق رسیدند که این بازار قدیمی و ساخته‌شده در دوره شاهرخ تیموری را به همان سبک‌وسیاق قدیمی خودش بازسازی و بهسازی کنند؛ پروژه‌ای که فرایند آن از سال ۱۳۹۸ شروع و اردیبهشت ۱۴۰۰ بازسازی بازار قدیمی و تاریخی مشهد به‌صورت رسمی آغاز شد.

بهسازی بازار فرش قرار بود تا پایان سال ۱۴۰۱ به پایان برسد، اما انواع‌واقسام معارضات و مشکلات دست به دست هم داد تا افتتاح این پروژه به تعویق بیفتد و حالا شهرداری منطقه ثامن وعده داده است که بازسازی بازار فرش بی‌شک تا خرداد ۱۴۰۲ به اتمام خواهد رسید. همچنین پس از آن، شهرداری مشهد برنامه‌ای ویژه برای احیای یک گذر تاریخی در شهر دارد؛ گذری که از یک‌سو کوچه‌های «روشن» و «پنجه» را دربر می‌گیرد و از سوی دیگر، سه بنای تاریخی «بازار فرش»، «حمام مهدی قلی‌بیک» و «مسجد هفتادودوتن» را در خود جای داده است.

سازمان میراث‌فرهنگی آن روز‌ها در هفتم شهریور ۱۳۸۴ به این نتیجه رسید که بازار فرش مشهد، بنایی ارزشمند است و باید در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد. حدود یک سال بعد از ورود این بازار به فهرست آثار ملی، میراث‌فرهنگی و شهرداری مشهد برای مرمت این بازار بر سر میز مذاکره نشستند، اما اختلاف‌نظر‌های جدی میان این دو سازمان موجب شد بازسازی بازار قدیمی در همین مرحله، متوقف و پرونده آن بایگانی شود.
سیزده سال بعد و پس از اینکه آتش‌نشانی اعلام کرد بازار فرش مشهد ناایمن است و هر لحظه امکان فروریختن تیر‌های چوبی سقف و آتش‌سوزی آن وجود دارد، قاسم تقی‌زاده‌خامسی، شهردار وقت مشهد، پیشنهاد کرد این بازار بازسازی و بهسازی شود؛ پیشنهادی که میراث‌فرهنگی آن را به‌سرعت قبول کرد و شهریور همان سال، طرح مرمت بازار فرش در کمیته فنی میراث استان، تهیه و برای ادامه کار به تهران ارسال شد.

از ارسال تا تصویب طرح، ۲ سال طول کشید

میراث‌فرهنگی کشور یک سال بعد در تیر ماه ۱۳۹۸ طرحی را که مشهد فرستاده بود، تأیید کرد و هم‌زمان یک دهنه مغازه این بازار به‌صورت آزمایشی مرمت شد تا ارزیاب‌های میراث‌فرهنگی کار را ببینند و تأیید نهایی را صادر کنند. خرداد ۱۳۹۹ بالاخره طرح مرمت و بهسازی بازار فرش به شهرداری ابلاغ شد و درحالی‌که قرار بود کلنگ آن همان سال به زمین بخورد، فعل‌وانفعالات انتخاب پیمانکار به قدری طولانی شد که پروژه اردیبهشت ۱۴۰۰ آغاز شد و شهرداری وعده داد تا پایان همان سال، این پروژه تمام شود.

تابستان ۱۴۰۱؛ زمان پایان پروژه

سیدفرهاد حجازی، شهردار وقت منطقه ثامن، آذر ۱۴۰۰ در گفت‌وگویش با شهرآرا اعلام کرد که مرمت بازار فرش، فقط ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و به‌دلیل وجود برخی معارضات و همراهی نکردن کسبه بازار و زمان‌بر بودن کار‌های مرمتی، این بازار تابستان ۱۴۰۱ به بهره‌برداری می‌رسد.

نیروی ماهر نیست، پروژه دی‌ماه به بهره‌برداری می‌رسد

چهار ماه بعد، یعنی فروردین ۱۴۰۱، پروژه بازار فرش براساس اعلام شهرداری منطقه ثامن، فقط ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشت و زمان جدیدی برای پایان مرمت آن تعیین شد؛ دی‌ماه همان سال! علی عابدزاده، نماینده شهرداری منطقه ثامن در امور بازار فرش مشهد، در مصاحبه‌ای با شهرآرا گفت که معضل نبود نیروی انسانی ماهر برای مرمت تخصصی بازار و البته بازهم همراهی نکردن کسبه با شهرداری برای این کار، متهمان ردیف‌اول تأخیر در اجرای این پروژه هستند.

خرداد ۱۴۰۲ بالاخره مرمت بازار فرش تمام می‌شود

دی‌ماه درحالی به پایان رسید که خبری از پایان پروژه مرمت و بازسازی بازار فرش نشد و عملیات عمرانی این بازار همچنان ادامه دارد. شهردار منطقه ثامن در گفتگو با خبرنگار شهرآرا، در زمینه آخرین وضعیت مرمت و پایان این پروژه گفت: مرمت فضا‌های عمومی بازار را هم‌اکنون شهرداری عهده‌دار است و فاز یک این پروژه یعنی از ابتدای ورودی تا حوض چهل‌پایه در دست اجراست و مصمم هستیم تا خرداد سال آینده، پروژه را به سرانجام برسانیم.
ساسان نورین‌مقدم در پاسخ به سؤالی درباره چرایی کند شدن فرایند بازسازی بازار فرش تصریح کرد: روند اجرای کار‌های معماری قدیم، بسیار سخت است و کند پیش می‌رود؛ برای مثال در مشهد بنّای گنبدزن بسیار سخت پیدا می‌شود و پیدا کردن همین استادکاران که تعدادی از آن‌ها در شهر‌های دیگر هستند و البته برخی معارضات موجود، باعث شد پروژه کمی کند پیش برود.

تخفیف ویژه برای کسانی که مغازه‌ها را مرمت کنند

وی در ادامه افزود: شهرداری بهسازی فضا‌های عمومی و دالان‌های اصلی را انجام می‌دهد و از نظر ما فاز بعدی احیای بازار فرش، مرمت و بازسازی مغازه‌ها و غرفه‌هاست که این بخش برعهده خود صاحبان آن‌هاست و براساس تاریخ و تاریخچه‌ای که دارند، باید این کار را انجام بدهند. هزینه انجام این مرمت با خود مغازه‌دارهاست، اما شهرداری بخشودگی‌هایی برای آن‌ها درنظر می‌گیرد و اگر کسی مغازه‌اش را مرمت کند، هزینه پروانه بخشیده می‌شود. نورین‌مقدم گفت: بازسازی مغازه‌های بازار فرش، فضای بسیار بدیع و خوبی در این بازار قدیمی ایجاد خواهد کرد.

احیای یک مسیر تاریخی خاص در بافت قدیمی شهر

نورین مقدم با بیان اینکه برنامه‌ریزی‌ها برای بازسازی و مرمت بخش‌های دیگر بازار نیز انجام شده است، بیان کرد: طراحی و اجرای فاز بهسازی بازار از ابتدای کوچه حوض چهل‌پایه تا انتهای بازار سرپوشیده و از انتهای بازار فعلی تا باب‌الهادی حرم‌مطهر حضرت‌امام‌رضا (ع) آغاز شده است. با مرمت و احیای این راسته عمود بر بازار، یک گذر تاریخی خواهیم داشت که سه بنای تاریخی بازار فرش، حمام مهدی قلی‌بیک و مسجد هفتادودوتن در یک سر آن است. بخش دیگر آن‌هم کوچه‌های روشن و پنجه هستند که ازقضا آن‌ها هم گذر‌های تاریخی و ارزشمندی محسوب می‌شوند.